اعاده بازدارندگی
دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
سعیده سادات فهری| عملیات تنبیهی سپاه پاسداران علیه اسرائیل که نزدیک به 7ساعت فضای منطقه و آسمان سرزمین‌‌‌های اشغالی را ملتهب و متشنج کرده بود، به نظر می‌رسد خاورمیانه و معادلات بین تهران-تل‌‌‌آویو را وارد فضای تازه و متفاوتی خواهد کرد. عملیات گسترده موشکی و پهپادی ایران، نمایش قدرتی از جانب سپاه به تجاوزگری‌‌‌های اخیر اسرائیل بود. اما پرسش مهم این است که آیا چنین عملیاتی بازدارندگی ایران را دوباره احیا می‌‌‌کند؟ همچنین با توجه به تلاش واشنگتن برای کاهش تنش‌‌‌ها و عدم‌تصاعد بحران، واکنش تل‌‌‌آویو به این حمله چگونه و در چه سطحی خواهد بود و آیا تنش‌‌‌ها گسترده‌‌‌تر می‌شود؟روزنامه «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با سه کارشناس به این پرسش‌‌‌ها پاسخ داده است.
تعریف خطوط قرمز جدید
ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در این خصوص توضیح داد: «مشخص بود اقدامی که اسرائیل علیه تاسیسات دیپلماتیک ایران انجام داد، بدون پاسخ نخواهد ماند. پاسخی که بخشی از آن از جانب گروه‌‌‌های هویتی در منطقه صورت گرفت و بخشی نیز از خاک خود ایران.» متقی با اشاره به اینکه اقدام ایران یک اقدام تهاجمی محسوب نمی‌شود بلکه اقدام تدافعی معطوف به بازدارندگی است، افزود: «یعنی ایران سیاست قدرت را در پیش می‌گیرد و اقدامی را انجام می‌‌‌دهد تا اسرائیلی‌‌‌ها عملیات جدیدی را در رابطه با پایگاه‌‌‌ها، تاسیسات و اهداف راهبردی ایران به انجام نرسانند. به نظر من، اقدام ایران می‌تواند یک نوع بازدارندگی نسبی جدید و سطوح تازه‌‌‌ای از خط قرمز و خط آتش را ایجاد کند.»
وی افزود: «اقدام شب 25 فروردین ایران اولا ماهیت نیمه بازدارنده داشت؛ ثانیا قابلیت‌‌‌های ابزاری ایران را منعکس کرد و ثالثا رویکرد ایران همیشه ضربه دوم است و سیاست دفاعی را دنبال می‌‌‌کند. عملیات اخیر نشان داد که جمهوری اسلامی همچنان در قالب سیاست دفاعی معطوف به بازدارندگی رفتار می‌‌‌کند. نکته چهارم اینکه ایران هشدار داد که اگر اسرائیلی‌‌‌ها اقدامات بعدی را انجام دهند، تهران نیز از انگیزه لازم برای کنش متقابل برخوردار است.» متقی با اشاره به جلسه شورای امنیت که قرار بود شب گذشته به وقت تهران برگزار شود، گفت که احتمالا خروجی این جلسه، صدور قطعنامه علیه ایران نخواهد بود و به یک بیانیه بسنده خواهند کرد. همچنین وی توضیح داد: «البته اسرائیل بدون توجه به نوع بیانیه شورای امنیت، اقدام تهاجمی را علیه جمهوری اسلامی انجام خواهد داد؛ اما این مساله که کجا را هدف قرار دهند و این عملیات با چه شدتی انجام بگیرد، تا حد بسیار زیادی بستگی به میزان حمایت عملیاتی آمریکا از اسرائیل دارد.»
به گفته این استاد دانشگاه تهران، آمریکایی‌‌‌ها طبعا تمایلی به گسترش بحران ندارند؛ علت این است که سیاست آمریکا در محیط منطقه‌‌‌ای مبتنی بر موازنه فراساحلی است. سیاست موازنه فراساحلی ایجاب می‌‌‌کند که جنگ و درگیری به وجود نیاید یا اگر جنگ شکل گرفت ماهیت کم‌‌‌شدت داشته باشد.
متقی با بیان این موضوع که امروز اصل سوم نیوتن مطرح است یعنی هر عملی را عکس‌‌‌العملی هست مساوی و خلاف جهت مسیر اولیه آن، تاکید کرد: «اسرائیلی‌‌‌ها باید بدانند که امروز اصل سوم نیوتن در ارتباط با اقداماتی که علیه ایران انجام می‌‌‌دهند شکل خواهد گرفت؛ ولی روحیه و اندیشه تلمودی اسرائیل به گونه‌‌‌ای است که اقدامات جدیدی را علیه برخی از پایگاه‌‌‌های ایران در خاک جمهوری اسلامی به انجام خواهند رساند.»
همچنین متقی با بیان اینکه طرح‌‌‌های عملیاتی اسرائیل در ارتباط با ایران تاحدی مشخص است، بیان کرد: «ادبیاتی که مقامات و رسانه‌‌‌های اسرائیل بعد از حمله به کار گرفتند به گونه‌‌‌ای است که می‌‌‌خواهند نشان دهند فضای موجود نسبتا عادی است؛ اقدامات ایران تاثیر چندانی در رابطه با تخریب زیرساخت‌‌‌های امنیتی و راهبردی اسرائیل برجای نگذاشته است. نتیجه‌‌‌ای که از این ادبیات می‌توان گرفت این است که کنش آنها یک کنش انتقامی کم شدت برای محدودسازی قدرت ایران و هشدار به آن خواهد بود.»
این استاد دانشگاه تهران در پاسخ به اینکه در شرایطی که آمریکا نمی‌‌‌خواهد منطقه به سمت گسترش بحران و یک جنگ همه‌‌‌جانبه برود، اگر اسرائیل کنش انتقامی محدود انجام دهد و ایران بخواهد به آن پاسخ بدهد، منطقه با چه شرایطی روبه رو می‌شود، توضیح داد: «این بحران از وضعیت عملیات و ضربه خارج نخواهد شد. یعنی تل‌‌‌آویو و تهران هر دو سطح کنش عملیاتی خود را کنترل خواهند کرد. ایران هم بامداد یکشنبه سطح عملیاتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اش را کنترل کرد و به هیچ وجه به تاسیسات زیربنایی، اجتماعی و اقتصادی اسرائیل ضربه نزد. طبیعی است که اسرائیل نیز به احتمال زیاد برخی پایگاه‌‌‌های نظامی، تاکتیکی یا موشکی ایران را هدف قرار خواهد داد.»
متقی همچنین درخصوص سناریوهای آینده گفت: «به نظر می‌رسد هم آمریکا، هم اسرائیل و هم جمهوری اسلامی تمایل دارند که این وضعیت در فضای نوعی آتش‌‌‌بس تاکتیکی و عملیاتی قرار بگیرد اما همچنان هم اسرائیل و هم ایران، پتانسیل و اراده لازم را برای کنش عملیاتی دارند و در چنین شرایطی کار برای آمریکا با هدف پیگیری سیاست موازنه فراساحلی با هزینه‌‌‌های محدود دشوار خواهد شد.» این استاد دانشگاه تهران در خصوص وضعیت بازدارندگی ایران در صورت پاسخ مجدد اسرائیل به عملیات سپاه توضیح داد: «اسرائیل حتما به عملیات ایران پاسخ خواهد داد و با قطعیت بالای 95درصد معتقد هستم که اسرائیل عملیاتی علیه ایران انجام خواهد داد. اما بستگی به این دارد که چه مکانی را با چه شدتی و با چه ابزارهایی هدف قرار دهد و چگونه عملیات را مدیریت کند.»
وی افزود: «امروز فضایی که اسرائیل دارد به گونه‌‌‌ای نیست که عملیات نظامی یا ضربه را تبدیل به یک جنگ کند. جنگ وضعیتی است که یک بازیگر از تمامی ابزارها و اراده راهبردی خود برای از بین بردن قدرت و قابلیت ابزاری طرف مقابل بهره می‌گیرد. در عین حال باید توجه داشت که اسرائیلی‌‌‌ها نیز تمایلی به تصاعد بحران در شرایط فعلی ندارند و می‌‌‌دانند هر اقدام آنها با اقدام متقابل ایران از درون خاک کشور و فضای منطقه‌‌‌ای ادامه خواهد یافت.»
احتمال واکنش کم‌‌‌شدت تل‌‌‌آویو
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین کشورمان در خصوص عملیات سپاه گفت: «مهم‌ترین سوالی که امروز و پس از حمله بامداد یکشنبه سپاه علیه اسرائیل صورت گرفت این است که آیا اسرائیل به این عملیات واکنش نشان می‌‌‌دهد یا خیر؟ ظاهرا ایالات متحده با واکنش تل‌‌‌آویو مخالفت کرده است منتها بنیامین نتانیاهو، فرد خاصی است و مشخص نیست خروجی تصمیم کابینه جنگی اسرائیل چه باشد.»
به گفته احمدی، این پاسخ تاحدی به بحران غزه، وضعیت اسرائیل و موقعیت بین‌المللی جریان راست افراطی و نتانیاهو بستگی دارد. اگر موقعیت شخص نتانیاهو و اسرائیل را در جنگ غزه و جنایاتی که مرتکب شد در نظر بگیریم، می‌توان حدس زد که تل‌‌‌آویو احتمالا یک واکنش حتی کوچک به عملیات بامداد یکشنبه داشته باشد. وی در پاسخ به اینکه واکنش آمریکا به این عملیات چه خواهد بود، گفت: «دولت بایدن به نفع خود نمی‌داند که سطح تنش افزایش پیدا کند و به یک جنگ گسترده منتهی شود. در عین حال اگر اسرائیل به نظر جامعه بین‌المللی و آمریکا بی‌‌‌توجه باشد، مشکل پیدا خواهد کرد. اما خب وقتی امروز شخصی مثل نتانیاهو و جریان راست تصمیم‌گیر هستند، می‌توان نگران بود که بخواهند دست به یک ماجراجویی هر چند محدود علیه ایران بزنند.»
احمدی با اشاره به اینکه امروز دو نیروی متفاوت در این قضیه اعمال نظر می‌‌‌کنند، ادامه داد: «یک طرف یعنی آمریکا و اروپا خواهان خودداری اسرائیل از واکنش هستند و نیروی دیگر یعنی افراطیون اسرائیلی که مایل به پاسخ دادن هستند. بنابراین باید ببینیم که کدام طرح می‌تواند نظراتش را پیش ببرد. شاید حد وسط یعنی یک عملیات محدود خروجی این کشاکش باشد.»
دیپلمات پیشین کشورمان در پاسخ به اینکه آیا عملیات سپاه، بازدارندگی ایجاد کرده یا خیر، گفت: «امروز این مساله که آیا این عملیات بازدارندگی ایجاد کرده یا آن را کاهش داده، یک پرسش جدی است و پاسخ به آن بستگی دارد که روایت کدام طرف درست دربیاید؛ زیرا طرف ایرانی عملیات را موفق توصیف کرده و طرف اسرائیلی ادعای دیگری دارد. حال اینکه کدام روایت صحیح باشد در ارتباط با ایجاد بازدارندگی تعیین کننده است.»
توپ در زمین اسرائیل
حشمت‌‌‌الله فلاحت پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی نیز در این رابطه گفت: «اتفاقی که تا الان افتاده این است که هم ایران و هم اسرائیل عملیات بامداد یکشنبه را به عنوان پیروزی خود قلمداد می‌‌‌کنند. ایران اعلام کرده که حباب امنیت اسرائیل را از بین برده و توانسته برای نخستین بار در طول پنج دهه اخیر عملیات گسترده‌‌‌ای علیه اسرائیل انجام دهد و تل‌‌‌آویو نیز مدعی است که بخش اعظم پرتاب‌‌‌های ایران را خنثی کرده و این مساله را به عنوان موفقیت قلمداد می‌‌‌کند. فردای عملیات نیز شاهد بودیم که اسرائیلی‌‌‌ها تلاش کردند با ایجاد شرایط عادی در زندگی مردم نشان دهند که آن منطقه به‌رغم عملیات گسترده وارد شرایط جنگی نشده است.»
وی افزود: «واقعیت موضوع را باید خارج از جنگ تبلیغاتی ارزیابی کرد. امروز دنیا به شدت نگران است که جنگ مرحله‌‌‌ای وارد یک جنگ تمام عیار شود. به طور مشخص متحدان اسرائیل به‌ویژه ایالات متحده آمریکا رسما خواهان آن بودند که جنگ مرحله‌‌‌ای تمام شود و از اسرائیل درخواست کردند که اقدام مجددی انجام ندهد. آنها می‌‌‌دانند که اگر اسرائیل حمله متقابلی در ابعاد گسترده علیه ایران انجام دهد در این صورت سکوهای پرتاب موشک ایران دوباره آماده شلیک می‌‌‌شوند و احتمال آغاز جنگ وجود دارد.» به گفته فلاحت‌‌‌پیشه، وقفه‌‌‌های زمانی که در جنگ مرحله‌‌‌ای شکل می‌گیرد فرصتی را ایجاد می‌‌‌کند تا در قالب سازوکارهای تبلیغاتی و دیپلماتیک، سازوکاری غیر از جنگ اعاده حیثیت کند. این سازوکار بعد از حمله به کنسولگری ایران عمل نکرد و الان اسرائیلی‌‌‌ها به دنبال استفاده از این سازوکار هستند. وی افزود: «اگر اقدامی از طرف اسرائیل صورت بگیرد، احتمالا از مرحله روانی جنگ عبور می‌‌‌کنیم و وارد مرحله دیگر خواهیم شد.»
رئیس‌‌‌پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس توضیح داد که یکی از تبعات هر جنگی این است که توان تجهیزاتی کشورها بر اساس نیازها و مقتضیات جنگ گسترش می‌‌‌یابد و اگر این جنگ دربگیرد ممکن است ایران نیز به دنبال افزایش قدرت سلاح‌‌‌های خود گام بردارد و این موضوع باعث ایجاد نگرانی در جبهه مقابل برای جنگ‌‌‌افروزی شده است.
فلاحت‌‌‌پیشه در پاسخ اینکه آیا عملیات سپاه بازدارندگی لازم را ایجاد کرده است، توضیح داد: «اقدام ایران در این مرحله می‌تواند توان بازدارندگی را ایجاد کند؛ مگر آنکه افراطیون صهیونیست به دنبال تحمیل فتنه جنگ باشند و آن را در دستورکار قرار دهند.»
وی ادامه داد: «به هر حال امروز توپ در زمین اسرائیل است و یک جریان قوی و اشخاصی مانند الی کوهن و جریانات مخالف نتانیاهو در عمل سعی دارند موضوع را در همین جا خاتمه دهند. چون اهدافی که ایران انتخاب کرد به درستی و دقیق انتخاب شده بودند و فقط اهداف نظامی را شامل می‌‌‌شد. ولی اگر جنگ فراگیر شود، اهداف عملیاتی نیز تغییر می‌‌‌کند و وحشت روانی فعلی تبدیل به یک وحشت عملی خواهد شد.»
فلاحت پیشه تاکید کرد: «باید توجه داشت اسرائیل بدون همکاری سه قدرت غربی، یعنی انگلیس، آمریکا و فرانسه نمی‌توانست با حمله ایران مقابله جدی کند. اما اگر اقدام تهاجمی علیه ایران صورت دهد احتمالا دیگر حمایت این کشورها را به همراه نخواهد داشت. در نهایت فضای فعلی باعث شد سیاستمداران دنیا دریابند که جنگ ممکن است نزدیک باشد و در چنین شرایطی آنها تکاپوی بیشتری را برای جلوگیری از تشدید تنش انجام می‌‌‌دهند.»
خبرهای بیشتر درباره ی
۳ نفر در مورد این مطلب نظر داده اند
برای ارسال نظر لطفا از طریق اپلیکیشن آخرین خبر اقدام فرمایید
