فارن افرز: چرا می‌توان در مورد کاهش تنش امیدوار بود؟
دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
علی واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بحران در مطلبی برای فارن‌‌افرز نوشت: در 13 آوریل، ایران عملیات «وعده صادق» را آغاز کرد که پاسخ آن به حمله اول آوریل اسرائیل به کنسولگری این کشور در سوریه بود. در کمتر از 24 ساعت، تهران ترکیبی از بیش از 300 پهپاد و موشک را به سمت تاسیسات نظامی اسرائیل شلیک کرد. فرماندهان ارشد این حمله که اولین حمله مستقیم علیه اسرائیل از خاک ایران بود، در ارسال پیام موفق بودند. سیاستگذاران و صاحب‌‌نظران از روزها پیش می‌‌دانستند که جمهوری اسلامی حمله اسرائیل به دمشق را که منجر به کشته شدن چند فرمانده و پرسنل ارشد ایرانی شد، تلافی خواهد کرد. اما تا زمانی که پهپادها و موشک‌‌ها به پرواز درآمدند، مشخص نبود که آیا تهران آنچه را که قبلا یک درگیری پنهان و غیرمستقیم بود، به درگیری آشکار و مستقیم تبدیل خواهد کرد یا خیر.
اکنون طرفین از نقطه بی‌‌بازگشت عبور کرده‌‌اند و فصل بعدی نامشخص و مملو از خطر برای ایران، رژیم اسرائیل و کل منطقه است.اما با مشخص شدن ویژگی‌‌های عملیات تلافی‌‌جویانه ایران و موفقیت اسرائیل در مقابله با آن، بیشتر سیاستگذاران و ناظران خارج از خاورمیانه ابراز خوش‌بینی محتاطانه‌‌ای داشتند مبنی بر اینکه می‌توان از تشدید بیشتر تنش جلوگیری کرد. با این حال، برای آسودگی‌‌خاطر خیلی زود است: هر دو هنوز در حال نمایش قدرت برای یکدیگر هستند و اسرائیل ممکن است با حملات بیشتر به حملات ایران پاسخ دهد. دو طرف می‌توانند به مبادله تنش فزاینده‌‌ای ادامه دهند که منجر به گسترش جنگی شود که ایالات متحده را درگیر کرده و کل منطقه را در‌‌بر‌‌بگیرد.
ارتش هفت ملت
سال‌ها، ایران با ایجاد آنچه که استراتژیست‌‌های اسرائیلی «حلقه آتش» در سراسر کشور می‌‌نامند، به دنبال مبارزه با اسرائیل بوده است. ایران این کار را با تامین تسلیحات و کمک‌‌های مالی به آنچه تهران محور مقاومت می‌‌نامد، انجام داد؛ مجموعه‌‌ای از بازیگران همسو که شامل حزب‌‌الله، حماس، جهاد اسلامی فلسطین و شبه‌نظامیان کرانه باختری می‌شود. همچنین شامل سوریه، حوثی‌‌های یمن و سازمان‌های شبه‌‌نظامی در عراق می‌شود. ایران در ابتدا از گروه‌‌های نام‌‌برده به عنوان ابزاری برای کنترل عربستان سعودی و ایالات متحده حمایت می‌‌کرد، اما از زمان شروع جنگ در نوار غزه در اکتبر گذشته، این شرکا به عملیات ایران علیه اسرائیل نیز کمک کردند.
تهران همچنین یک برنامه هستهای را دنبال می‌کند که اکنون به ادعای مقامات غربی بیش از هر زمان دیگری به تولید سلاح نزدیک شده است و مقامات اسرائیلی آن را تهدید وجودی می‌‌دانند. در پاسخ به این اتحاد چندجانبه، اسرائیل کارزار خود را علیه ایران تشکیل داده است. اسرائیل بارها فعالیت‌‌های مخفیانه در خاک ایران انجام داده است، از جمله عملیات‌‌هایی که تاسیسات هستهای و دانشمندان و همچنین تاسیسات و کارشناسان متعارف را هدف قرار داده است. در خارج از ایران، در کارزاری که سیاستگذاران اسرائیلی آن را «جنگ بین جنگ‌‌ها» نامیده‌‌اند، اسرائیل مرتبا انتقال تسلیحات ایران، به‌‌ویژه آنهایی که به لبنان و سوریه فرستاده می‌‌شد، هدف قرار می‌‌داد.
البته دو طرف مراقب بودند که اجازه ندهند حملاتشان علیه یکدیگر که اغلب از الگوی تلافی‌‌جویانه پیروی می‌‌کرد، از کنترل خارج شوند. اما این تعادل ظریف پس از 7 اکتبر، زمانی که حماس به جوامع اسرائیلی اطراف نوار غزه حمله کرد، شروع به تغییر کرد. در نمایش همبستگی با ساکنان غزه و با هدف پایان دادن به جنگ در غزه، اعضای محور ایران با حمایت صریح تهران حملات خود را علیه اسرائیل و تاسیسات آمریکا تشدید کردند. در پاسخ، اسرائیل به گروه‌‌های تحت حمایت ایران در لبنان و سوریه و سپس به خود پرسنل نظامی ایران حمله کرد. بین اوایل دسامبر تا اواخر مارس، اسرائیل نزدیک به دوازده فرمانده و مستشار نظامی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و نیروی قدس را به شهادت رساند. این حملات با حمله هوایی به کنسولگری ایران در دمشق در ماه آوریل به اوج خود رسید که در آن سردار محمدرضا زاهدی، شخصی که بنا بر گزارش‌ها مسوول هماهنگی عملیات نیروی قدس در سراسر شام بود و معاون وی و چند تن دیگر از اعضای سپاه به شهادت رسیدند.
حمله دمشق برای تهران، پیامدهای جدی داشت. این بار گسست اطلاعاتی به شهادت یک فرمانده ارشد نظامی دیگر منجر شد و این سوال را مطرح کرد که نیروهای ایران واقعا تا چه حد از حملات نیروهای اسرائیلی در امان هستند. آیت‌الله خامنه‌‌ای رهبر معظم ایران در بیانیه‌‌ای اعلام کردند: «حمله به کنسولگری ما مانند حمله به خاک ماست.» رهبری ایران و گروهی از رهبران سیاسی و نظامی دیگر متعهد شدند که اسرائیل را مجازات کنند.
زندگی بر لبه
واکنش نهایی ایران نشان‌دهنده تغییر آشکار در تفکر ایرانی است. برای سال‌ها، رویکرد این کشور در قبال اسرائیل و ایالات متحده عمدتا حول محور چیزی بود که مقامات ایرانی آن را «صبر استراتژیک» توصیف می‌کنند، رویکردی بلندمدت که مستلزم تقویت گروه‌‌های نیابتی بدون توسل به انتقام‌‌جویی فوری و تحریک‌‌آمیز است. این استراتژی بر این باور استوار بود که شبکه‌‌هایی که ایران ایجاد کرده بود، به آن امکان می‌‌داد تا بدون خطر درهم‌‌تنیدگی مستقیم، قدرت را به نمایش بگذارد، و در عین حال هزینه‌‌هایی را متحمل شود و همچنین پوششی از انکار را حفظ کند. اما برخی افراد و جناح‌‌ها در حکومت که امروز در حال قدرت گرفتن بیشتر هستند، به طور فزاینده‌‌ای چنین صبری را نشانه ضعف می‌‌دانستند.
بنابراین آنها دولت را تحت فشار قرار دادند تا تحمل ریسک خود را افزایش دهد و از رویارویی استقبال کند. این تفکر در رفتار چند ماه اخیر ایران مشهود بود. در ژانویه، ایران به اهدافی در شمال عراق و سوریه حمله و ادعا کرد که آنها با اسرائیل یا دولت اسلامی مرتبط هستند. روز بعد، در خاک پاکستان حمله کرد و به گفته خودشان، به پایگاه‌‌های عملیاتی گروه‌‌های شبه‌‌نظامی که به ایران حمله کرده بودند، حمله کرد. اکنون نیز ایران به اسرائیل حمله کرده است. یک مقام ارشد ایرانی در 14 آوریل در توییتی نوشت: «دوران صبر استراتژیک به پایان رسیده است. معادله تغییر کرده است.» با این حال، به نظر نمی‌رسد که دولت ایران علاقه‌‌ای به ادامه این روند داشته باشد.
رگبار 13 آوریل به گونه‌‌ای طراحی شده بود که طیفی بین طرح قدرت نظامی و اجتناب از انتقام‌گیری از سوی اسرائیل (و احتمالا ایالات متحده) باشد. مقامات ایرانی پیش از حمله پیام‌‌های زیادی را با واشنگتن و پایتخت‌‌های منطقه خاورمیانه رد و بدل کردند و به همه فرصت دادند تا سامانه‌‌های دفاعی را آماده کنند. ایران در پیام‌‌های علنی و دیپلماتیک خود در مورد این حملات تاکید کرد که درگیر پاسخی محدود و متناسب است. به گفته کاخ سفید، ایران گفته است که تنها به «تاسیسات نظامی» حمله خواهد کرد. با فرونشستن گرد و غبار، صبح روز بعد از حملات، رئیس ستاد ارتش ایران اعلام کرد: «عملیات ما به پایان رسیده است و قصدی برای ادامه آن نداریم.» اما بیانیه رسمی ایران ممکن است با اسرائیل در حوزه «نتیجه»گیری اختلاف‌نظر داشته باشد. در واقع در اینجا اسرائیل در این مورد نظر دارد.
یسرائیل کاتس، وزیر امور خارجه اسرائیل، در پیش‌بینی انتقام‌‌جویی از سوی ایران، اعلام کرد که «اگر ایران از خاک خود حمله کند، اسرائیل پاسخ خواهد داد و به ایران حمله خواهد کرد.» اگرچه مقامات اسرائیلی فقط خسارت خفیف؛ بدون مرگ و تنها یک جراحت را گزارش کرده‌‌اند - آنها ممکن است تصمیم بگیرند که ادامه دهند. در واقع، دلایل خوبی وجود دارد که فکر کنیم این کار را انجام خواهند داد.
حملات تهران همچنین همدردی بین‌المللی (با محوریت غرب)برای اسرائیل ایجاد کرده و تا حدودی پویایی بین‌المللی چند روز قبل را معکوس کرده است. اگر اسرائیل با حمله به خاک ایران پاسخ دهد، وضعیت می‌تواند به سرعت مارپیچ طور شود. دو طرف ممکن است خود را در خصومت‌‌های مستمر و مستقیمی بیابند که منجر به تلفات زیاد و بی‌‌ثباتی منطقه بیشتر از قبل از تنش می‌شود. چنین درگیر‌‌ی‌‌ای می‌تواند به سرعت گسترش یابد. ایالات متحده که مجبور به دفاع از اسرائیل است، ممکن است مستقیما وارد معرکه شود. متحدان غیردولتی ایران ممکن است خشن‌‌تر و جنگ‌‌طلب‌‌تر شوند و احتمالا ایران خود را بیشتر با چین و روسیه هماهنگ کند.
علاوه بر این، مواضع غرب در مورد تشدید تحریم‌ها می‌تواند تهران را به هماهنگی بیشتر با پکن و مسکو وادار کند و تهران ممکن است سعی کند از برنامه هستهای بسیار پیشرفته خود برای تولید سلاح هستهای استفاده کند. دلیلی برای امیدواری وجود دارد که بتوان از چنین تشدید تنشی اجتناب کرد. واشنگتن از ماه اکتبر در تلاش برای جلوگیری از یک درگیری کامل منطقه‌‌ای بوده است و بر اساس گزارش اکسیوس، پیامش به بنیامین نتانیاهو، نخست‌‌وزیر اسرائیل این بوده است که دفاع از کشورش را به عنوان یک پیروزی تلقی کند و ادامه دهد.ایالات متحده اهرم قابل‌توجهی در مقابل اسرائیل دارد .بنابراین ممکن است پیروز شود.اما اسرائیل نیروی نیابتی ایالات متحده نیست، بنابراین واشنگتن نمی‌تواند تضمین کند که نتانیاهو ساکت خواهد ماند. تهران در عملیات بی‌‌سابقه خود، با استفاده از محاسبات خاص خود، خطرات را در مقابل منافع سنجید و به این نتیجه رسید که برای جلوگیری از عبور از خطوط قرمز (مانند حمله به کنسولگری خود) باید بر اسرائیل برتری یابد. اسرائیل نیز ممکن است به نتیجه مشابهی برسد.
ایرانی‌‌ها قبلا گفته‌‌اند که در صورت تلافی اسرائیل، واکنش نشان خواهند داد. اسرائیل هم می‌تواند پس از آن دوباره حمله کند. بنابراین خاورمیانه در 13 آوریل منفجر نشد، اما همچنان در معرض خطر یک درگیری بزرگ‌تر است که هیچ برنده‌‌ای نخواهد داشت.
خبرهای بیشتر درباره ی
۱۴ نفر در مورد این مطلب نظر داده اند
برای ارسال نظر لطفا از طریق اپلیکیشن آخرین خبر اقدام فرمایید
